موتورخانه مهم‌ترین بخش سیستم گرمایش مرکزی ساختمان‌هاست. بنابراین، با توجه به اهمیت سیستم گرمایشی ساختمان‌ها، می‌توان گفت که موتورخانه، بخش بسیار مهمی از یک ساختمان است.

در گذشته بیشتر ساختمان‌ها به موتورخانه مرکزی مجهز بودند. اما بعد از گران شدن انرژی، اغلب ساختمان‌ها به استفاده از سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی مستقل و مجزا، برای هر واحد مسکونی گرایش پیدا کردند. با این‌حال، امروزه همچنان موتورخانه و تاسیسات در بسیاری از ساختمان‌ها و مجتمع‌ها مورد استفاده قرار گرفته و هوای گرم منازل و دفاتر بوسیله این سیستم تامین می‌شود. به همین خاطر، موضوع موتورخانه همچنان از موضوعات مهم فناوری اِچ‌وَک است.

این مقاله به معرفی موتورخانه، طرز کار، و اجزاء مختلف آن می‌پردازد و هدف آن این است که شما را با نحوه کار و نگهداری سیستم موتورخانه مجتمع خود بیشتر آشنا سازد.

موتورخانه چیست

موتورخانه، فضایی در ساختمان است که به منظور نصب و راه‌اندازی، کنترل، سرویس، و تعمیر سیستم‌های سرمایشی و گرمایشی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

موتورخانه‌ها عموماً در زیر‌زمین ساختمان‌ها و مجتمع‌های مسکونی، خدماتی، تجاری، و اداری قرار می‌گیرند و انواع قطعات و دستگاه‌های مکانیکی و کنترل‌کننده‌های الکتریکی را در خود جای می‌دهند.

اما در ساختمان‌ها و مجتمع‌های بزرگ که تاسیسات گسترده و پرکاری دارند، برای مصون ماندن از سر و صدای زیاد و سنگینی تأسیسات، موتورخانه را به خارج از ساختمان منتقل می‌کنند.

موتورخانه باید برای تهویه هوا، یک دریچه به بیرون داشته باشد تا با جریان یافتن هوا، از گرم شدن دستگاه‌ها جلوگیری شود.

هدف اصلی موتورخانه‌ها، ایجاد گرمایش و تهویه مطبوع برای ساختمان است. ابعاد آن نیز، بسته به ظرفیت مورد نیاز و نوع دستگاه‌های انتخاب‌شده، متغیر است.

اجزای موتورخانه

اجزاء اصلی موتور‌خانه‌ها را اغلب تجهیزاتی تشکیل می‌دهند که برای تولید گرما و حرارت استفاده می‌شوند. این تجهیزات عبارتند از:

• دیگ: دیگ‌ها رایج‌ترین مولد‌های گرمایی هستند. آن‌ها قادرند بسته به نوع مصرف، آب را به آب گرم، آب داغ، و بخار تبدیل کنند. بنابراین دیگ‌ها را می‌توانیم به سه نوع دیگ آب گرم، دیگ آب داغ، و دیگ بخار تقسیم کنیم. به دیگ‌ها، دیگ‌های حرارت مرکزی هم می‌گویند.
• چیلر: چیلر‌ها در دو نوع جذبی و تراکمی (کمپرسوری) موجودند. چیلرهای تراکمی به دلیل انرژی زیادی که مصرف می‌کنند کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند و به همین خاطر، چیلر‌های جذبی محبوب‌ترند. این چیلر‌ها به‌جای انرژی برق، از انرژی حرارتی برای تولید سرما استفاده می‌کنند. چیلر‌های جذبی نسبت به چیلر‌های کمپرسوری از قطعات متحرک کمتری برخوردارند که با توجه به چرخشی بودن پمپ‌های مورداستفاده در آن‌ها، میزان خرابی و هزینه‌های مربوط به تعمیرات آن‌ها از چیلر‌های تراکمی بسیار کم‌تر است. چیلر جذبی علاوه بر مزایای اقتصادی، کم‌صدا و بدون لرزش هم هست و بی‌دلیل نیست که اولین انتخاب کارشناسان، مهندسین مشاور، و صاحبان ساختمان‌ها است.
• مشعل: بی‌شک نیازی به توضیح نیست که کار مشعل، تولید حرارت است. مشعل، گرمای مورد نیاز دیگ را فراهم می‌کند. سوخت مشعل از گاز و گازوئیل تأمین می‌شود. مشعل‌ها با تولید گرمای ۷۸ تا ۲۰۰ درجه سانتیگرادی، آب گرم مورد نیاز ساختمان را تولید می‌کند.
• لوله‌های انتقال: همه شوفاژ‌خانه‌ها پر هستند از لوله‌هایی که جهت ورود و خروج آب کشیده شده‌اند. آب، بخار و هوا از لوله‌های انتقال عبور کرده و به سیستم‌های سرمایشی گرمایشی می‌رسند.
• شیر‌آلات: شیرآلات نیز جزء لاینفک موتورخانه‌ها هستند. استفاده از شیر‌آلات استاندارد، موجب دوام تأسیسات موتورخانه می‌شود. عموماً شیر‌آلات مختلفی نظیر پروانه‌ای، کشویی، دروازه‌ای، سورنی، و کروی در موتورخانه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. جنس آن‌ها نیز اغلب چدن، آلومینیوم، برنج، و پلیمر است که بر اساس سایز، نیاز، و فشار کار، مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• پمپ: وظیفه ایجاد فشار برای انتقال آب بر عهده‌ی پمپ است. آب گرم و سردی که در دستگاه‌های مولد (دیگ، چیلر، و مشعل) تولید می‌شود، توسط پمپ و شبکه‌ی لوله‌کشی به فن کویل می‌رسد. پس از عبور از کویل‌های پره‌دار، هوای سرد یا گرم در محیط داخلی منتشر می‌شود‌. پمپ‌ها در ابعاد و ظرفیت‌های مختلفی موجودند که هرکدام برای شرایط مختلفی مناسب هستند.
• پمپ سیرکولاتور: به پمپی گفته می‌شود که برای گردش آب در شوفاژ و شوفاژ‌خانه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• منبع انبساط: درصورتی‌که آب موجود در سیستم کم باشد، منبع انبساط آب موجود در منبع را به سیستم انتقال می‌دهد. وظیفه دیگر منبع انبساط، جلوگیری از ترکیدن لوله‌ها براثر انبساط حجمی است. در ‌واقع برای اینکه افزایش حجم آب، که به دلیل افزایش دما صورت گرفته، به لوله‌ها و تأسیسات موتور‌خانه آسیبی نرساند، در کنار سیستم گرمایشی از منبع انبساط هم استفاده می‌شود. منبع انبساط در دو نوع باز و بسته موجود است.
• رادیاتور: رادیاتور یک دستگاه بسیار کارآمد برای هدایت و انتشار گرمایش در داخل ساختمان‌هاست. رادیاتور‌ها حرارت‌شان را از آب گرم تأمین می‌کنند. انواع رادیاتور‌هایی که در بازار موجودند عبارتند از، رادیاتور آلومینیومی، رادیاتور پنلی، رادیاتور فولادی، و رادیاتور برقی.
• ترموستات: از ترموستات جهت تنظیم دمای آب استفاده می‌شود. اگر دمای آب از حد خود بالا‌تر رود، ترموستات وظیفه دارد مشعل را خاموش کند تا دما ثابت گشته و موجب ترکیدن دیگ نشود.

موتورخانه هوشمند

این روز‌ها که ساختمان‌ها به سمت هوشمند شدن پیش می‌روند، موتورخانه‌ها نیز از این روند عقب نمانده‌اند. سیستم هوشمند موتورخانه، به کمک سنسور‌هایی که در داخل و خارج ساختمان تعبیه می‌شوند، عملکرد قابل قبولی از خود نشان می‌دهند.

موتورخانه هوشمند، با کمک سنسور‌ها و با توجه به شرایط محیطی، متوجه نیاز حرارتی داخل ساختمان شده و متناسب با آن، گرمای مورد نیاز را تولید می‌کند. این روش به‌طور چشم‌گیری باعث کاهش مصرف سوخت موتورخانه و کاهش استهلاک تجهیزات، و همین‌طور ایجاد هوای مطبوع و آسایش حرارتی در داخل ساختمان می‌شود.

نگه‌داری و بهینه‌سازی موتورخانه

از آنجایی ‌که مصرف و تولید انرژی در موتورخانه انجام می‌شود، باید جهت جلوگیری از اتلاف انرژی، توجه ویژه‌ای به طراحی آن‌ها نشان داد. برای دست‌یابی به این مهم، پیشنهادات زیر ارائه می‌گردند:

• نصب سیستم کنترل هوشمند موتورخانه
• تنظیم مشعل موتورخانه
• تطبیق دیگ با مشعل
• عایق‌کاری حرارتی لوله‌های رفت‌وبرگشت آب گرم
• نصب دمپر بارومتریک
• عایق‌کاری لوله و دیگ
• نظافت، رسوب‌زدایی و شستشوی دیگ
• اطمینان یافتن از عدم نشتی دیگ، منابع آب، و شیر‌آلات
• تنظیم دمای ساختمان در دامنه‌ی آسایش حرارتی استاندارد (۱۸ – ۲۲ درجه سانتی‌گراد)
• انجام سرویس دوره‌ای تأسیسات موتورخانه
• کنترل دودکش‌ها و کسب اطمینان از پاک بودن هوای موتورخانه
• روغن‌کاری پمپ‌ها
• توجه به صدای پمپ و سالم بودن قطعات آن
• استفاده از لباس گرم به جای استفاده بی‌رویه از موتورخانه
• استفاده از نوار‌های درز‌گیر جهت جلوگیری از اتلاف انرژی

در صورت بهینه‌سازی، نگه‌داری صحیح، و سرویس به‌موقع، و همینطور جلوگیری از خرابی تأسیسات موتورخانه، می‌توانید در طول سال از آب و هوای گرم بهره ببرید.