پمپ دستگاهی است که مایعات (و گازها) را از طریق فعالیت مکانیکی جابجا میکند. پمپها را میتوان بر اساس نحوهای انتقال انرژی به سیال به 2 گروه تقسیم نمود: پمپهای دینامیکی و پمپهای جابجایی مثبت. در پمپهای دینامیکی، انتقال انرژی به سیال بهطور دائمی است. پمپهای دینامیکی خود به 2 نوع «گریز از مرکز» و «جریان محوری» تقسیم میشوند. اما در پمپهای جابجایی مثبت، انتقال انرژی به سیال بهصورت متناوب یا پریودیک صورت میپذیرد. انواع پمپهای جابجایی مثبت عبارتند از پمپهای «رفت و برگشتی» و پمپهای «دَوار».
انواع پمپها، چه پمپهای دینامیکی و چه پمپهای جابجایی مثبت، برای انجام فعالیت مکانیکی و جابجایی مایعات به انرژی نیاز دارند. این انرژی مورد نیاز پمپها را نیز میتوان از منابع مختلف تامین نمود. منابع عمدهی تامین انرژی پمپها عبارتند از انرژی الکتریکی، سوخت، باد، و نیروی انسانی. پمپها در اندازهها و ابعاد مختلف موجودند، از پمپهای میکروسکوپی گرفته که در مصارف پزشکی مورد استفاده قرار میگیرند تا پمپهای صنعتی بسیار بزرگ.
از پمپها در سیستمها و صنایع مختلفی استفاده میشود. کاربردهای اولیه پمپ در آسیابهای بادی و آبی بود که بوسیلهی آن آب را پمپاژ میکردند. امروزه از پمپ در سیستمهای آبیاری، آبرسانی، سوخترسانی، سیستمهای تهویه مطبوع، کمپرسورهای کولرگازی و یخچال، صنایع شیمیایی، صنایع نفت و گاز، سیستمهای فاضلاب، سامانههای مهار سیلاب، کشتیرانی، و غیره استفاده میشود.
پمپها به دلیل کاربردهای گسترده و متنوعی که دارند در اشکال و ابعاد بسیار زیادی طراحی و تولید میشوند؛ از پمپهای بسیار کوچک گرفته تا پمپهای بسیار بزرگ، از پمپ گاز گرفته تا پمپهای مایعات، از پمپهای کمفشار تا پمپهای پرفشار، و از پمپهای کمحجم تا پرحجم، همگی در انواع مختلف و ویژگیها و کاربردهای خاص، برای مصارف و صنایع گوناگون، تولید و عرضه میگردند.
بهطور کلی، یک پمپ مایع نمیتواند بهسادگی هوا را به داخل خود بکشد. خط تغذیهی پمپ و بدنه داخلی اطراف پمپ باید ابتدا با مایعی که نیاز به پمپاژ دارد پر شود. بنابراین یک اوپراتور باید مایع را وارد سیستم کند تا عملیات پمپاژ شروع شود. به این کار، آمادهسازی یا «راهاندازی» پمپ، یا پرایمینگ، میگویند. معمولا عدم راهاندازی پمپ، ناشی از ورود هوا به داخل پمپ است. نسبتهای پمپ برای مایعات، چه مایعات رقیق و چه مایعات غلیظ، معمولا نمیتواند هوا را به دلیل فشرده شدن آن جابجا کند. این اتفاق اغلب در پمپهای دینامیکی رفتوبرگشتی رخ میدهد بنابراین در این نوع پمپها لازم است که پمپ پایینتر از نقطهی مکش قرار گیرد. در غیر اینصورت، باید یا پمپ را بصورت دستی از مایع پر کرد یا از یک پمپ دیگر (ثانویه) استفاده کرد تا همه هوا از خط مکش و بدنه پمپ تخلیه گردد.
اما پمپهای جابجایی مثبت دارای پوشش محکم و مناسبی بین بدنه و قطعات محرک بوده و به نوعی میتوان گفت که این پمپها «خود-راهانداز» هستند.
نوعی از پمپ که زمانی در سراسر جهان رواج داشت، پمپ آب دستی بود. در آن دوران که هنوز آب لولهکشی وجود نداشت، از این پمپها در چاههای آب عمومی برای استخراج آب توسط مردم استفاده میشد.
از آنجایی که این آب، که از چاهها خارج میشد، مستقیما با خاک در تماس بوده است، امکان آلودگی آن وجود داشت. بنابراین، اگر این آب تصفیه نمیشد مصرف آن میتوانست باعث بروز بیماری شود. در گذشته نیز بارها بیماریهای ناشی از مصرف آب آلوده شیوع پیدا کرده و موجب افزایش مرگومیر شده است.
امروزه اما، با اینکه در برخی مناطق کمتربرخوردار، بهویژه در مناطق روستایی، از این پمپهای دستی برای استخراج آب از چاه استفاده میشود، به دلیل اینکه عمق چاهها افزایش یافته و آب آن سالمتر است، مشکلات بهداشت آب کمتر ایجاد میشود. پمپهای دستی امروزی امکان دسترسی به آبهای زیرزمینی عمیق را، که کمتر در معرض آلودگی قرار دارند، فراهم میسازند.
امروزه استفاده از پمپهای چندمرحلهای، به خصوص بهخاطر گسترش فعالیتهای اکتشاف و استخراج نفت، افزایش یافته است. ضمن اینکه تولیدات چندمرحلهای نیز برای فعالیتهای بالادستی جذابتر است زیرا به تاسیسات کوچتر و سادهتری در میدان نیاز دارد، هزینهی تامین تجهیزات را کاهش میدهد، و نرخ تولید را بهبود میبخشد.
پمپ چندمرحلهای قادر است تمام جریانات مایعات و خواص آنها را صرفا با یک دستگاه تامین کند. ضمن اینکه اغلب، بجای یک پمپ بزرگ، دو پمپ چندمرحلهای کوچکتر بصورت سری نصب میشوند.
در عملیاتهای بالادستی، پمپهای چندمرحلهای را میتوان به یک یا چند سرچاه متصل نمود. از پمپهای چندمرحلهای برای جابجایی جریانی تولید شده از چاه نفت به فرآیندهای پاییندستی، و یا مخازن نگهداری، استفاده میشود. این بدین معناست که پمپ باید بتواند جریانی که ممکن است کاملا مایع یا کاملا گاز باشد را جابجا نماید.